يادداشت ها

حضرت امام(ره) در گفت وگویی که با محمد حسنین هیکل، روزنامه نگار مصری داشتند ضمن تحلیل تحولات سیاسی و اجتماعی ایران، بر این نکته تاکید می کنند که ایران جزیره ثبات و آرامش است که همواره با اختناق همراه بوده است و همین اختناق، عامل انفجار جامعه ایرانی شد. بنابراین، حضرت امام(ره) در تحلیل شان از زمینه های بروز انقلاب بر مساله اختناق در دو دوره پهلوی اول و دوم تاکید داشتند و «مطالبه آزادی» را عامل بسیج مردم، روحانیت و اقشار مختلف قلمداد کردند. از این رو، عنصر «آزادی» یکی از کلیدی ترین مولفه ها در اندیشه سیاسی حضرت امام(ره) است که مردم در جریان پیروزی انقلاب اسلامی آن را تمرین کردند. تاکید حضرت امام(ره) بر حضور مردم، همراهی و مشارکت آنان در فرایندهای سیاسی و اجتماعی هم، از باب اهمیت مقوله آزادی در اندیشه ایشان است که مشارکت مردم را ضامن حفظ و حراست ارزش های انقلاب اسلامی می دانستند.

حضرت امام(ره) آزادی را امری بدیهی و حقی خدادادی و طبیعی برای مردم قلمداد می کردند و معتقد بودند که انسان ها فطرتا آزادند و کسی نمی تواند آنان را از این مهم محروم کند. ایشان در آثار و آرای خود بارها بر مفهوم آزادی تاکید کرده اند و معتقدند که آزادی یعنی افراد در عرصه های مختلف به لحاظ رفتاری، اعتقادی و بیانی امکان فعالیت و مشارکت داشته باشند و به لحاظ سیاسی بتوانند در تعیین سرنوشت خود مشارکت کنند. در اندیشه ایشان، جمهوری اسلامی بایستی زمینه های تحقق حداکثری آزادی را در عرصه های مختلف بویژه در عرصه مشارکت سیاسی فراهم آورد که البته به نظر می رسد این تحقق حداکثری از آزادی، در امروز و اکنون جامعه ما نیاز به کار و تلاش بیشتری دارد. بر این اساس، می توان گفت که خوانش امام(ره) از آزادی خوانشی فرادینی است.

خوانش امام(ره) از آزادی در بخش هایی «فلسفی» و در بخش هایی که حدود آزادی را تعیین می کنند «فقهی» است. ایشان در تعریف خود از آزادی، بر حضور شهروندان در فعالیت های سیاسی و اجتماعی تاکید داشتند. شاهد این مدعا، جمله معروف ایشان است که فرمودند: «میزان رای ملت است.» حضرت امام(ره)، این نگاه مشارکت جویانه را برای مردم به رسمیت می شناسند و اساسا از عنصر آزادی و آزادی گرایی مردم به عنوان یکی از ارکان مهم انقلاب اسلامی حرف می زنند که می تواند بستری برای تحقق نقش آفرینی مردم درعرصه های سیاسی و اجتماعی باشد.

برخی گمان می کنند که دین، در مخالفت با آزادی است اما در اندیشه حضرت امام(ره) «دین» و «آزادی» همدیگر را تکمیل می کنند. حضرت امام(ره) در وهله نخست یک عالم دینی بود. از این رو، دفاع از آزادی و اهمیت و اولویت دادن به آن در یک جامعه را به عنوان یک مرجع دینی و یک فقیه صورتبندی می کنند.

مقوله آزادی در دوران پس از انقلاب اسلامی در مباحث قانون اساسی در موارد متعددی به رسمیت شناخته شده است. طبیعتا در جایی که حکومت دینی جریان دارد و مردم علائق و ارزش های دینی را دنبال می کنند، آزادی یک ضرورت و نشان دهنده مسیری است که جمهوری اسلامی باید طی کند و گفتارهای امام(ره) بویژه در ایام پیروزی انقلاب اسلامی نشان می دهد که ایشان معتقد بودند «دین» و «آزادی» در کنار هم می توانند یک مسیر درست را ترسیم کنند.

گرچه شان «آزادی» در منظومه فکری- سیاسی حضرت امام(ره) بسیار بالا است و مردم را در این زمینه صاحب حق می دانند اما با این حال، دفاع از اسلام را در اولویت می گذارند و برای ترویج عمل به اسلام و آموزه های آن، تلاش و مبارزات بسیاری انجام می دهند. به این اعتبار، می توان گفت از نگاه حضرت امام(ره) اگر زمانی در نسبت بین دین و آزادی، آن نوع تلقی از آزادی برجسته شود که در تقابل با دین باشد و یا به آن لطمه ای وارد کند و روش های دینی را تحت الشعاع قرار دهد، چنین آزادی ای مطرود است و ایشان در این راستا، حدودی را برای آزادی ترسیم کرده اند و معتقدند که در جریان مطالبه آزادی، نباید خدشه ای به ارزش های اسلامی وارد شود.