شريف لک زايي، با بيان اين مطلب که اصل احترام متقابل و حفظ حرمت و حيثيت طرف
گفت و شنود، مورد تأييد شرف الدين است، مي گويد: شرف الدين معتقد است رعايت
آداب اخلاقي در گفتگو مهم است و اخلاق از ديدگاه شرف الدين، يکي از ارکان و
زواياي مهم و کليدي گفتمان فرهنگي به شمار مي رود. به باور علامه شرف
الدين، گفت و شنود براي اينکه سازنده باشد، بايد همراه با پاسداشت ادب و
احترام به شخصيت و اعتقادها و باورهاي طرف گفتگو باشد.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
نگاهي به مسأله «وحدت اسلامي» در انديشه علامه شرف الدين
در گفتگو با منصور میراحمدی، سید کاظم سیدباقری و شریف لک زایی
سيدجواد ميرخليلی
علامه سيد عبدالحسين شرف الدين (متولد 1290 هجري قمري، متوفاي 1377 هجري قمري) از عالمان نام ديار جبل عامل لبنان و از نام آوران عرصه اتحاد و تقريب بين مذاهب و فقيهي مسلم و مجتهدي مطلق بود که نه تنها در فقه و اصول، بلکه در بسياري از علوم و معارف رايج و غيررايج حوزه، صاحب نظر و در آن علوم، در زمره استادان به شمار مي آمد. وي يکي از مناديان وحدت جهان اسلام، در قالب گفتگو و مناظره است. به مناسبت سالروز درگذشت اين عالم شيعي و نويسنده کتاب ارزشمند «المراجعات» سراغ سه تن از کارشناسان انديشه اسلامي رفتيم تا با آنها درخصوص شيوه هاي گفتگو و مناظره و نيز وحدت اسلامي در انديشه علامه شرف الدين گفتگو کنيم.
اصول گفتگوي مذهبي
بدون شک، گفتگو مهمترين شيوه انتقال افکار، انديشه ها و هدايت فکري است. گفتگو نقش بسيار مهمي در حقيقت يابي و ظهور حقايق دارد. با توجه به چنين جايگاهي گفتگو بايد از ويژگيهاي مهمي برخوردار باشد. ويژگيهايي که موفقيت گفتگو در گرو آنهاست. در تاريخ تفکر اسلامي، بويژه در ساحت فکر و انديشه سياسي، تاکنون چنين گفتگوهايي به ندرت صورت گرفته است و به همين دليل، اين عرصه، عرصه مجادلات و مناقشات بي پايان و اغلب بي حاصلي بوده است.
گفتگوي علمي سيدعبدالحسين شرف الدين به عنوان يک عالم برجسته شيعي با شيخ سليم بشري به عنوان يک عالم برجسته اهل تسنن، از جمله گفتگوهاي نادري است که با برخورداري از شرايط خاصي، از گفتگوهاي علمي موفق به شمار مي آيند.
دکتر منصور ميراحمدي، عضو هيأت علمي دانشگاه شهيد بهشتي تهران در اين ارتباط مي گويد: بدون ترديد، کتاب المراجعات، الگويي بسيار مهم از گفتگوي علمي دو نماينده برجسته شيعه و اهل سنت است. اين کتاب، حاصل گفتگوهايي است که از راه مکاتبه در حدود شش ماه و در قالب 112 نامه پس از آشنايي سيدعبدالحسين شرف الدين با شيخ سليم بشري، رئيس وقت دانشگاه الازهر در سال 1329 هجري قمري صورت گرفته است.
اين استاد دانشگاه شهيد بهشتي تهران در ادامه با بيان اين مطلب که گفتگو بر پذيرش اصل تقريب مبتني است، مي گويد: اصل تقريب، خود بيانگر اصول پذيرفته شده و مشترکي است که براساس آنها، گفتگو شکل مي گيرد.
مدير گروه فقه سياسي پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي با اشاره به مهمترين اصولي که در کتاب المراجعات به عنوان اصول پذيرفته و گفتگو براساس آنها شکل گرفته است، به بيان برخي از آنها مي پردازد و مي گويد: يکي از اصول مهم در کتاب المراجعات، پرهيز از تعصب ناروا و پذيرش اعتبار علمي طرف مقابل است. گفتگو زماني ميسر است که شرکت کنندگان در آن، از تعصب ناروا دوري کنند و هر يک از آنها براي طرف مقابل، اعتبار علمي قايل بوده و به دور از تعصب، در صدد شنيدن نظريات وي و در نتيجه، پذيرفتن سخن حق باشند.
دکتر ميراحمدي در ادامه به برخي ديگر از اين اصول همچون پذيرش مرجعيت کتاب و سنت نيز اشاره کرده و مي افزايد: اصل تقريب بر پايه پذيرش اصول مشترکي است که تأکيد بر آنها، به حاشيه رفتن نقاط افتراق و کم رنگ شدن آنها را به دنبال دارد. تقريب بدون پذيرش اصول مشترک و تأکيد بر آنان صورت نمي گيرد. اين اصول مشترک، تناسب اساسي با موضوع گفتگو دارد.
شريف لک زايي، عضو هيأت علمي گروه فلسفه سياسي پژوهشکده علوم و انديشه سياسي نيز با بيان اين مطلب که اصل احترام متقابل و حفظ حرمت و حيثيت طرف گفت و شنود، مورد تأييد شرف الدين است، مي گويد: شرف الدين معتقد است رعايت آداب اخلاقي در گفتگو مهم است و اخلاق از ديدگاه شرف الدين، يکي از ارکان و زواياي مهم و کليدي گفتمان فرهنگي به شمار مي رود. به باور علامه شرف الدين، گفت و شنود براي اينکه سازنده باشد، بايد همراه با پاسداشت ادب و احترام به شخصيت و اعتقادها و باورهاي طرف گفتگو باشد.
عضو انجمن مطالعات سياسي در ادامه مي افزايد: شرف الدين، گفتگو را امر نظري و راه گشا به فهم حقيقت و ارائه دهنده راه و روش براي حل دشواريهاي عملي مي دانست.
به گفته دکتر لک زايي، اين خط سير فکري سيدشرف الدين با کتاب الفصول المهمه آغاز شد و با کتاب المراجعات، عينيت يافت و با کتاب النص والاجتهاد، آسيب شناسي و ابعاد نظري به خود گرفت. در حقيقت، علامه شرف الدين با ايجاد فرهنگ گفتگو، به دنبال احياي عقلانيتي بود که با وجود اختلاف و دوگانگي مذاهب اسلامي، چنان عقلانيتي ممکن نيست.
وحدت اسلامي راهي براي مبارزه با استعمار
دکتر منصور ميراحمدي در ادامه با بيان اين مطلب که ملاحظه المراجعات، به طور آشکاري شيوه هاي گفتگوي مؤثر و موفق را در اختيار خواننده قرار مي دهد، مي گويد: اين شيوه ها اگر چه به تنهايي ممکن است از اهميت فراواني برخوردار نباشد، اما کنار هم قرار گرفتن آنها، گفتگو را به گفتگويي موفق مبدل مي سازد. اين استاد دانشگاه در ادامه به برخي از اين شيوه ها اشاره کرده و آنها را در آشنايي اوليه، رعايت انصاف، روحيه صبر و تحمل، مستند و مستدل سخن گفتن بيان مي کند.
حجةالاسلام دکتر سيدکاظم سيد باقري، عضو هيأت علمي پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي نيز در گفتگو با ما در خصوص وحدت اسلامي در انديشه علامه شرف الدين مي گويد: يکي از موارد آسيب پذير در جامعه اسلامي که همواره استعمارگران از آن سؤاستفاده مي کردند، بهره گيري از اختلافهاي فرقه اي و مذهبي در جامعه اسلامي بوده است. آنها با دامن زدن به دوگانگي ها، آتش کينه هاي ديرين را شعله ور مي کردند و به اهداف خود مي رسيدند؛ از اين رو، بسياري از بزرگان و مصلحان اجتماعي که به دنبال درمان بيماريهاي جامعه اسلامي بودند، بر اين مسأله تأکيد داشتند که يکي از راه هاي ضروري براي مقابله فکري با استعمارگران، حفظ وحدت اسلامي است.
به گفته دکتر سيدباقري، علامه شرف الدين براي وحدت بيشتر ميان مسلمانان، در کتاب النص والاجتهاد، به اصيل ترين منبع اسلامي، يعني قرآن، تمسک مي کرد. اين استاد علوم سياسي مي افزايد: شرف الدين، در عمل، گرايش به وحدت را نشان داد و به دنبال آن بود تا جلوي اختلافات را بگيرد؛ زيرا مي دانست و هشدار مي داد که گردنهاي ما از زنجير بردگي بيرون نخواهد شد؛ مگر به وحدت، انس دلها، يکي شدن اراده ها و گرد آمدن بر يک محور براي بالا بردن کيان ملت اسلام.
روزنامه قدس، 22 اردیبهشت 1390.