مدیر طرح پژوهشی حکمت سیاسی متعالیه تأکید کرد: بنده بر این باورم که در صدرالمتألهین نیز نبایستی توقف کرد. اگر او درباره حکمت سیاسی متعالیه هیچ سخنی هم نگفته باشد و حتی در آثار خود به هیچ روی از مباحث سیاسی سخنی به میان نیاورده باشد و حتی فاقد اندیشه سیاسی و فلسفه سیاسی هم باشد باز هم دستگاه حکمت متعالیه واجد این ظرفیت است تا با بررسی الزامات و اقتضائات آن به تأسیس حکمت یا فلسفه سیاسی متعالیه مبادرت ورزید.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مدیر طرح حکمت سیاسی متعالیه، تاریخچه شکلگیری و آخرین وضعیت این طرح پژوهشی را تشریح کرد.به گزارش ایسکا، دکتر «شریف لکزایی»، عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و مدیر طرح پژوهشی حکمت سیاسی متعالیه در بیان تاریخچه شکلگیری طرح پژوهشی حکمت سیاسی متعالیه گفت:
اگر پذیرفته شود که در کشورمان در حوزه علوم انسانی با مشکلات و دشواریهایی مواجه هستیم و سالهاست که از نابسامانی در این حوزه در رنجیم به طور آشکار در حوزه مطالعاتی علوم سیاسی این دشواریها بیشتر و افزونتر است. به نظر میرسد پس از مواجههای که با اندیشههای مختلف که از دوره مدرن آغاز شد، سند دانش خود را که از سالها قبل دچار کهنگی و حتی پوسیدگی شده بود گم کردیم و البته تلاشها برای رفو کردن و نوزایش آن نیز همواره با دشواریها و مصائبی همراه بوده است. در هر حال با پیروزی انقلاب اسلامی به تعبیر فیلسوف و متأله معاصر، آیتالله جوادی آملی، اگرچه چند زندانی سیاسی هم آزاد شدند اما مهمتر از آن این بود که علوم اسلامی آزاد شدند و راه برای رشد و شکوفایی این دانشها فراهم شد.
وی افزود: به نظر میرسد در طول سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی سوگمندانه اقدام جدی و درخوری برای تأسیس و تولید و بسط دانشهای بومی - اسلامی انجام نگرفت و به رغم این که شرایط برای بسط و توانمندی علوم و دانشهای اسلامی فراهم بود اما طرح مشخصی برای این منظور پی گرفته نشد.
لکزایی اظهار داشت: اگرچه پژوهشهای پراکندهای با سلایق مختلف آغاز شد اما این اقدامات نتوانست جایگاه خاصی در حوزه دانشهای معمول جامعه کسب کند. این طرحهای پراکنده به مرور به گونهای سمتوسو یافت و به مقطعی رسید که به نظر رسید با توجه به پشتوانه نیروی انسانی توانمند، با انگیزه و با اراده میتوان از طرحهای جدیدی که همراه با خلاقیت و ابتکار و مبتنی بر مبانی و منابع معرفتی اسلامی است سخن گفت. طرح پژوهشی حکمت سیاسی متعالیه با چنین دغدغههایی مورد توجه قرار گرفت و پیگیری شد.
مدیر طرح حکمت سیاسی متعالیه افزود: این طرح به طور ضمنی بر این دیدگاه نیز صحه میگذارد که نظریات و دیدگاههای غربی و غیر بومی مناسب جامعه اسلامی و ایرانی با پیشینه استوار فکری و فرهنگی چند هزار ساله نیست و نمیتواند مشکلات جامعه ما را حل کند. از این رو ضروری است به سمتی حرکت شود که ضمن سیراب شدن از مبانی معرفتی و فلسفی اسلامی و بومی بتواند مسائل و دشواریهای موجود را حلوفصل و رفعورجوع کند.
وی خاطرنشان کرد: البته این نگاه به کنار نهادن تمامی اندوختههای غربی را در سر نمیپروراند، بلکه در اندیشه تعامل با دنیا و جهان غرب است و راه پیشرفت را هم در چنین تعاملی میبیند اما تعاملی که ما نیز در آن حرفی برای ارائه داریم و به معنای واقعی تعامل است و میتواند از پشتوانه غنی معرفتی خویش به این سمتوسو میل کند.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بیان داشت: لازم میدانم این موضوع را با نقلقولی از متفکر معاصر عرب، حسن حنفی تکمیل نمایم. وی در پاسخ به این پرسش که آیا معتقدید شکلگیری دوباره تمدن اسلامی امکانپذیر است میگوید: «در رابطه شرق و غرب، هفت قرن، ما نقش استاد را برای غرب ایفا کردیم و هفت قرن، غرب این نقش را برای ما ایفا کرد. اما امروز غرب در آستانه توقف و پایان خود است. در چهارده قرن گذشته هر یک از ما یک دوره استاد دیگری بودیم. امروز ما در مرحله آغاز هفت قرن جدید هستیم. به عبارتی دوره سوم تاریخ ما با غرب در حرکت معکوس تمدنی در حال آغاز شدن است. در دوره جدید باید دنیای اسلام را به جایی رساند تا غرب از اسلام بیاموزد. در دو دوره گذشته غرب و دنیای اسلام چون معلم و دانش آموز بودند که استاد تلاش میکرد بیاموزاند و شاگرد از آموختن سرکشی میکرد. در تاریخ تمدن، هیچ کس معلم جاویدان نبوده است. تمدن جدیدی که در حال شکلگیری است از موضع آگاهی و فهم مشترک، کار را شروع کرده است. در تمدن جدید، هیچ کس بالا دست دیگری نیست. بنابراین رابطه استادی و شاگردی دیروز تمام شده است. در تمدن جدید، بیداری اندیشه و آگاهی به تاریخ اهمیت ویژه دارد.»
دکتر لکزایی گفت: به هر حال با چنین دغدغهای و به منظور بازشناسی، بازخوانی و بازنگری میراث مکتوب تمدن اسلامی، موضوع حکمت سیاسی متعالیه در قالب یک طرح پژوهشی و در ابتدا با عنوان «وجوه سیاسی حکمت متعالیه» در سال 1383 از سوی بنده مطرح و پیشنهاد شد که تاکنون سه مرحله را پشت سر گذرانده است.
وی اظهار داشت: موضوع پژوهش به طور خاص در باب اندیشه سیاسی صدرالمتألهین از دهه هفتاد در پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی مطرح و توسط دکتر نجف لکزایی به انجام رسید. این اثر در سال 1381 با تأخیر زیادی چاپ و منتشر شد و بازتابهای مختلفی برجای گذارد. در این اثر برای نخستینبار دیدگاه منتقدان اندیشه سیاسی صدرالمتألهین بازخوانی و مورد ارزیابی قرار گرفته است. بیتردید این اثر ضمن ارائه اندیشه سیاسی صدرالمتألهین آن هم برای نخستینبار، در احیای دیدگاه منتقدان نیز نقشی اساسی داشته است.
مدیر طرح حکمت سیاسی متعالیه افزود: مرحله نخست طرح پژوهشی مذکور با مدیریت اینجانب در قالب مجموعه مقالات وجوه سیاسی حکمت متعالیه با همکاری جمعی از اساتید و پژوهشگران از سال 1384 عملاً شروع شد و خوشبختانه با نگارش مقاله توسط پژوهشگران حوزه اندیشه و فلسفه سیاسی به ثمر نشست که بحمدالله در سال 1388 چاپ و منتشر شد.
وی تأکید کرد: این مجموعه در واقع بازشناسی و تأکید بر این مسأله بود که نشان دهیم برخی از مباحث حکمت متعالیه برخوردار از ظرفیتهای سیاسی و اجتماعی است.
به گزارش ایسکا، عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی افزود: خوشبختانه در این تأکید بسیاری از اساتید فلسفه اسلامی نیز با ما همراه هستند. تنها برای نمونه دکتر ابراهیمی دینانی ضمن این که قاطعانه بر استخراج فلسفه سیاسی از حکمت متعالیه تصریح میکند، مینویسد: «اساساً مباحث حکمت متعالیه در حوزه حکمت عملی، جبر و اختیار و تأکید بر اختیار انسان، همه جلوههایی از ظرفیتهای سیاسی حکمت متعالیه است. همین تأکید بر اختیار انسانی و جایگاه مهم حکمت عملی تبعات زیادی در حرکتهای اجتماعی و سیاسی امروز ما دارد.»
وی ادامه داد: مرحله دوم طرح پژوهشی مذکور نیز از سال 1385 با مدیریت بنده در قالب برگزاری مجموعه نشستها و گفتوشنود با اساتید و صاحبنظران تداوم یافت.
به گفته مدیر طرح حکمت سیاسی متعالیه، این مرحله بدین منظور طراحی و انجام شد تا ضمن فضاسازی و حساس کردن جامعه علمی و اساتید و پژوهشگران برجسته کشور نسبت به موضوع پژوهش، بتواند با اخذ نظرات صاحبنظران به طور دقیقتری پرسشها و نقاط خلأ و قوّت را شناسایی و روشن سازد.
وی افزود: این مرحله به حول و قوه الهی با استقبال گسترده اساتید و پژوهشگران مواجه شد تا حدی که امکانات و توان محدود ما پاسخگو نبود. با این وجود تا زمان برگزاری همایش سیاست متعالیه از منظر حکمت متعالیه قریب سی نشست و گفتوگوی علمی برگزار شد که پنج نشست آن با حضرت آیتالله جوادی آملی بود.
لکزایی خاطرنشان کرد: دفتر اول مجموعه مشتمل بر چهارده نشست و گفتوگو تا زمان برگزاری همایش در بهمن 1387 چاپ و منتشر شد و دفتر دوم این مجموعه نیز در حال آماده سازی برای انتشار است.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی افزود: با توجه به کارهای انجام گرفته و طرح بحث در نزد نخبگان و صاحبنظران، مرحله سوم طرح حاضر به منظور گسترش بحث به حوزه وسیعتری از جامعه علمی و عمومی کردن طرح پژوهشی حکمت سیاسی متعالیه بود.
وی تأکید کرد: برگزاری همایش سیاست متعالیه از منظر حکمت متعالیه در واقع انجام کاری علمی و ترویجی به منظور گسترده ساختن دایره شمول مخاطبان و درگیری تعداد بیشتری با موضوع پژوهش بود که با استقبال بسیار گسترده مخاطبان حوزوی و دانشگاهی در سوم بهمن 1387 انجام گرفت.
مدیر طرح حکمت سیاسی متعالیه اظهار داشت: برنامهریزی برای برگزاری همایش از نیمه دوم سال 1386 عملاً آغاز شد و در سوم بهمن 1387 با برگزاری همایش پایان یافت و اشراف عالی حضرت آیتالله جوادی آملی، حکیم متأله حکمت متعالیه معاصر، از نکات مهم و برجسته این همایش است.
به رغم تصور ما، استقبال خوبی صورت گرفت و مقالات زیادی به دبیرخانه همایش واصل شد که پس از داوریهای متعدد توسط اعضای کمیته علمی، بخشی از مقالات که از قوت و غنای بیشتری برخوردار بود پذیرفته شد که عملاً تعداد بسیار اندکی از آنها در وقت کوتاه همایش به بحث گذارده شد.
لکزایی افزود: مجموعه مقالات همایش در سه مجلد در حال آمادهسازی نهایی است که امید میبریم به زودی منتشر شود. افزون بر مقالات منتخب، سخنرانیها و نشستهای دو کمیسیون همایش که به طور مستقل بعدازظهر روز همایش برگزار شد، نیز در حال آمادهسازی است که در قالب دفتر سوم نشستها و گفتوشنودها چاپ و منتشر میشود.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گفت: افزون بر مجلدات برشمرده اعم از نشستها و مقالات، که بالغ بر هفت مجلد میشود، تعداد پنج تحقیق مستقل در زمینه حکمت سیاسی متعالیه با عناوین: مقدمهای بر حکمت سیاسی متعالیه؛ مفهوم شناسی حکمت سیاسی متعالیه؛ سیاست صدرایی؛ انسان شناسی فلسفه سیاسی: مقایسهای میان علامه طباطبایی و هابز؛ و در نهایت، فلسفه اخلاق و فلسفه سیاسی صدرالمتألهین توسط اساتید و پژوهشگران انجام گرفته است که چهار عنوان نخست در مرحله آمادهسازی که به خواست خدا به زودی چاپ و منتشر میشود.
وی ابراز داشت: با همه اینها به نظر میرسد این طرح پژوهشی در آغازین مراحل شکوفایی خود است و همه فعالیتهای انجام گرفته افزون بر این که در پی به معرض داوری قرار دادن موضوع پژوهش در نزد صاحبنظران بوده است، بدینمنظور بوده تا نشان دهد موضوع مذکور از ظرفیت لازم برای بحث و بررسی و تأمل برخوردار است.
لکزایی گفت: نمیتوان چشم بر روی هم گذارد و به انتظار معجزه نشست تا مشکلات علوم انسانی، علوم سیاسی، اندیشه سیاسی و فلسفه سیاسی در کشور ما حل شود. به نظر میرسد برای حل معضلات علمی جامعه خویش باید گامهایی عملی برداشت؛ اگرچه ممکن است گامهای نخستین در جای خود هم قرار نگیرد اما میبایست آغاز کرد و املایی نوشت تا دیگران خطاهای آن را گوشزد کنند و به تکمیل و تصحیح و انتقاد از آن بپردازند.
به گزارش ایسکا، مدیر طرح حکمت سیاسی متعالیه خاطرنشان کرد: بهرهگیری از دیدگاه منتقدان این ایده از ابتدا در این طرح پژوهشی لحاظ شده است. به ویژه برای برگزاری نشست و گفتوشنود از بسیاری از اساتید و صاحبنظران دعوت به عمل آمد که تعدادی از آنها با پاسخ مثبت مواجه شد.
وی افزود: البته باید توجه داشت که منتقدان حکمت سیاسی متعالیه و به ویژه اندیشه سیاسی صدرالمتألهین در سالهای اخیر نکته تازهای بر مباحث گذشته خود نیفزودهاند در حالی که به نظر میرسد بحثها در صورت ایجابی خود به بسطی درخور رسیده است که نمیتواند از چشم منتقدان دور بماند. ضمن این که دبیرخانه همایش برای نگارش مقاله نیز از بسیاری از اساتید و پژوهشگران و صاحبنظران که تعدادی از آنان منتقدان این ایده هستند، به طور خاص دعوت کرد. برخی از منتقدان، عضو شورای علمی پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی هستند و به طور مداوم از نظرات آنان در این طرح پژوهشی بهره گرفته میشود.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی افزود: چنان که گفته شد، این بحث در آغاز راه است. به ویژه به نظر میرسد با انتشار مجموعههایی که یاد شد بر رونق بحثها افزوده شود. تأکید میشود که این آمادگی وجود دارد که اساتید، صاحبنظران و پژوهشگران مباحث خود را در قالب نشست، گفتوگو، اقتراح، مقاله، تحقیق مستقل و یا نگارش رسالههای دکتری با ما در میان بگذارند. به یقین، فضای بحث و نظر برای ارائه دیدگاههای آنان فراهم میشود و مباحث موافقان و مخالفان از سوی پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی به یکسان چاپ و منتشر میشود.
وی اظهار داشت: در نهایت این که این طرح پژوهشی این مفروض را به طور خاص مورد نظر دارد که صدرالمتألهین به عنوان یکی از بنیانگذاران حکمت متعالیه و در صدر این حکمت تأثیرات زیادی برجای گذاشته است اما حکمت متعالیه در شخص صدرالمتألهین خلاصه نمیشود و متفکران دیگری تا امروز را میتوان نام برد که در زمره اصحاب حکمت متعالیه به شمار میروند و بحثهای این دستگاه فلسفی را به پیش بردهاند. در دوره حاضر امام خمینی، علامه سید محمدحسین طباطبایی، استاد مرتضی مطهری، آیتالله جوادی آملی در زمره مشهورترین اصحاب حکمت متعالیه هستند که مباحث آنان قابل اعتنا و توجه است. در همین زمینه آیتالله جوادی آملی تعبیری دارند که وجه انحصاری حکمت متعالیه از صدرالمتألهین را دور میسازد و آن این که صدرالمتألهین به برخی از مباحث علماً و به برخی عمراً نرسید.
مدیر طرح پژوهشی حکمت سیاسی متعالیه در پایان تأکید کرد: بنده بر این باورم که در صدرالمتألهین نیز نبایستی توقف کرد. اگر او درباره حکمت سیاسی متعالیه هیچ سخنی هم نگفته باشد و حتی در آثار خود به هیچ روی از مباحث سیاسی سخنی به میان نیاورده باشد و حتی فاقد اندیشه سیاسی و فلسفه سیاسی هم باشد باز هم دستگاه حکمت متعالیه واجد این ظرفیت است تا با بررسی الزامات و اقتضائات آن به تأسیس حکمت یا فلسفه سیاسی متعالیه مبادرت ورزید.